İş Gücü Ne? Felsefenin Işığında Emek, Değer ve Varlık Üzerine Bir Düşünce
Filozofun Bakışıyla Başlamak
İnsanın doğayla kurduğu en kadim ilişki, düşünmenin ardından çalışmadır. İş gücü dediğimiz şey, yalnızca bedensel enerji ya da ekonomik üretim kapasitesi değildir; o, insanın dünyada var olma biçimlerinden biridir. Bir filozof için “iş gücü” yalnızca ekonomi kitaplarının satırlarında değil, ontolojinin, epistemolojinin ve etiğin derin katmanlarında yankılanır. Çünkü çalışmak, hem “ne olduğumuzu” hem de “ne bildiğimizi” ve “nasıl yaşadığımızı” belirler.
Ontolojik Açıdan: İş Gücü ve Varlığın Gerçekliği
Ontoloji, varlığın ne olduğunu sorgular. Bu bağlamda iş gücü, insan varoluşunun etkin biçimidir. Heidegger’in deyimiyle insan, dünyada “var olan” değil, “dünyayı var eden” bir varlıktır. İş gücü bu yaratıcı yönün dışa vurumudur. İnsan, çalışarak yalnızca nesneleri dönüştürmez; kendini de dönüştürür. Bir marangozun elinde şekillenen tahta, aslında insanın kendisini dünyada yeniden inşa etme çabasıdır.
Ancak bu ontolojik eylem, modern çağda soyutlanmıştır. Fabrikada üretim bandına hapsolmuş bir bedenin iş gücü, artık özgür bir yaratım değil, bir meta haline gelir. Marx’ın ifadesiyle “emek gücü” pazarda satılan bir mal olmuştur. Böylece insanın varlığı, üretim araçlarının gölgesinde silikleşir. Bu durumda şu soruyu sormak gerekir: İş gücü mü insana hizmet eder, yoksa insan mı iş gücünün nesnesine dönüşür?
Epistemolojik Perspektif: Bilgi, Emek ve Yaratım
Bilgiyle iş gücü arasındaki ilişki, felsefenin epistemolojik damarında derin bir yer tutar. Çalışmak, öğrenmenin pratik biçimidir. İnsan, eyleyerek bilir. Bu nedenle iş gücü yalnızca fiziksel değil, bilişsel bir süreçtir. Her eylem, bir bilgi üretimidir; her üretim de bir anlam kurar.
Modern ekonomide bilgi işçileri kavramı bu düşüncenin izlerini taşır. Fakat epistemolojik bir sorun vardır: Ürettiğimiz bilgi kimin hizmetindedir? Bilgi üretimi, özgür düşüncenin sonucu mu, yoksa sistemin ihtiyaçlarına göre biçimlenen bir emek türü müdür? Bu noktada “çalışmanın hakikati” sorusu ortaya çıkar. Bilgi üretimi ile ekonomik çıkar arasında etik bir gerilim yaşanır. Çünkü her bilgi, bir güçtür; her güç de bir sorumluluk doğurur.
Etik Açıdan: İş Gücü ve İnsanın Değeri
Etik, insanın kendisiyle ve başkalarıyla kurduğu ilişkiyi değerlendirir. Bu bakışla iş gücü, bir insan değeri meselesidir. Bir kişinin emeği, yalnızca üretim miktarıyla değil, taşıdığı insanlık onuruyla ölçülmelidir. Emek sömürüsünün hüküm sürdüğü bir dünyada, iş gücü etik bir problem haline gelir. Çalışanın değeri, ücretle ölçüldüğünde insanın değeri de paraya indirgenir. Bu da Kant’ın uyarısını akla getirir: “İnsanı araç olarak değil, amaç olarak gör.”
Etik açıdan adil bir toplum, iş gücünü yalnızca üretim aracı değil, insanın kendini gerçekleştirme yolu olarak görmelidir. Bu bağlamda şu soru derin bir yankı bırakır: Bir insan, emeğini özgürce veremiyorsa, gerçekten var olabilir mi?
Felsefi Bir Sonuç: İş Gücü, İnsan ve Anlam
İş gücü, hem insanın dünyayı dönüştürme hem de kendini anlama çabasıdır. Ontolojik olarak varlığımızı, epistemolojik olarak bilgimizi ve etik olarak değerimizi belirler. Bu üç düzlem, bir araya geldiğinde “çalışma” eylemini salt ekonomik bir zorunluluk olmaktan çıkarır; onu anlamın kaynağına dönüştürür.
Belki de felsefi olarak en doğru tanım şudur: İş gücü, insanın dünyaya bıraktığı varoluş izidir. Her çaba, bir anlam üretir; her üretim, bir varlık bildirgesidir.
Düşünmeye Davet
Son bir soru bırakmak gerekir: Çalışmak bizi özgürleştiriyor mu, yoksa daha görünmez zincirler mi yaratıyor? İş gücü bizi kim yapıyor — üretici bir varlık mı, yoksa üretimin nesnesi mi?
Ve en önemlisi: İnsanın emeği, kendisine mi ait, yoksa dünyaya mı hizmet ediyor?